Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Gaz halindeki bir unsur sıvı ya da katı haldekinden çok daha fazla genleşebilir. Yani hacmi büyüyebilir, esneyebilir, genişleyebilir. Bunun nedeni, hava yahut gaz parçacıklarının katılar yahut sıvılar üzere kohezyon çekiminin (aynı cins moleküllerin ortasındaki çekim kuvveti) tesiri altında olmaktan uzak, birbirlerine karşı güçlü bir itmeyle harekete geçirilmesidir. Isının eklenmesi bu itici eğilimi güçlü bir halde artırır ve büyük bir genleşmeye neden olur. 1801’de, gazların genişlemesi yasası Parisli M. Gay-Lussac ve İngiltereli Dr. Dalton tarafından birbirlerinden bağımsız olarak keşfedilmişti. Bu bilim insanları tarafından, tüm gazların birebir derecede ısı uygulanarak birebir hacim artışını deneyimlediği ve genleşme oranının tüm sıcaklıklarda birebir kaldığı keşfedildi. Kim bilebilirdi ki şimdi icat edilmemiş otomobil lastiklerini, yerine harika halde oturtmak için 200 yıllık keşfin anahtar olacağını? Suda, karda, toprakta ve çamurda dönmek için tasarlanan lastikler, ateşle de uygun anlaşıyor olabilir!
Lastiğin şişirilmeden evvelki hali
PATLAYIP YANINCA YERİNE OTURUYOR
Bir hava kompresörü ve lastik pompası kullanarak olması gerektiği kadar şişirilen otomobil lastikleri bazen janta tam manasıyla oturmayabilir. Bu durumdan kurtulmak içinse fizik ve kimyanın iş birliğinden yararlanılıyor. Yani aslında ateşin ortasında kalmak için tasarlanmamış lastikler alevlerle tanışıyor. Bu tanışma, lastikte minik bir bomba tesiri yaratır ve janta oturmamış olan tüpsüz lastik, 200 yıllık bir keşiften yararlanarak kusursuz biçimde valfe yerleşir. Gazların genleşmesinden yararlanılarak yapılan bu süreçte lastik ve jant ortasına yanıcı ve uçucu bir sıvı püskürtülüyor. Bu birçok vakit kapıların ses çıkaran menteşelerinden kurtulmak için kullanılan WD40 olsa da öteki sıvılar da kullanılıyor. Marş sıvısı, modül temizleyici, çakmak yakıtı üzere eserler bu süreç için olmazsa olmazlar ortasında. Ancak başrol elbette ateşin!
Uygulamadaki gaye, lastiği janta yapıştırmak. Moleküllerin bir ortaya gelip genişleyen gazları oluşturdukları kelam konusu olduğunda kimya ile fizik bilimi bir ortaya geliyor. Genleşme hacim oranı yaklaşık 10’da 1 olan genleşme-hacim oranından yararlanılarak yapılan bu süreç için bir ölçü yanıcı sıvı jant ve lastik ortasına sıkılır ve karışım tutuşturulur. Çakmak sıvısı yahut akaryakıtın hacmi lastiğin etrafındaki havayla karışmasına müsaade verilir. Buharın tutuşması daha sonra apansız genişler ve bu lastiğin yanlarına baskı yaparak contanın ve boncuğun yerinde kalmasını sağlar. Kâfi bir patlama sağlamak için lastiğin yan duvarında yazılı ölçüleri dikkate alarak, sıvının hacminin sadece onda biri kullanılmalı. Sıcak gazlar genleşir ve patlama da tam olarak sıcak gazların genleşmesidir.
Lastik ateşle şişiriliyor
YAKMAKTAN DİĞER DEVA YOK MU? KARŞILIK BASINÇLI POMPADA
Tüm yanıcı sıvı ve ateşli gereçleri bir kenara bıraktığında ustaların bir prosedürü daha var. Basınçlı hava pompası, biraz kol gücüyle hakikat noktaya uygulandığında lastiği janta oturtabilir. Özellikle ateş ve lastiğin pek de yeterli anlaşmadığı düşünüldüğünde, lastiği ateşe maruz bırakmak istemeyenler için hakikat seçim olabiliyor. Ateşle ve patlamayla görsel şölen sunan şişirme süreci aslında hem lastik hem de süreci uygulayan bireyler için inançlı değil. Muhtemel bir kaza, yanıcı sıvının öteki noktalara dağılması, kazalara sebep olabilir. Ciddi yangın ve patlama riskleri olan bu yöntemdense çağdaş sistemlerle lastik şişirme her vakit daha verimli ve inançlı. Üstelik geçmişte yüzünü ve sakallarını ateşle lastik şişirirken yakan biri olduğu öğrenildiğinde bunun hakikaten de yavuz bir karar olduğu görülüyor.
Lastiğin ateşle şişirildikten sonraki görünümü
‘SAKALLARI, BIYIKLARI VE SAÇLARI YANDI’
West Georgia Üniversitesi’nden İşletme İdaresi Lisansı alan Hugh M. Spears, çalıştığı yerde birebir yolla tekraren lastik şişiren bir ustanın başına gelenleri anlattığında, ateş ve yanıcı sıvı kullanmanın pek de mantıklı olmadığı gözler önüne seriliyor. Spears, ateşle lastik şişirme tekniğini deneyen çalışma arkadaşının başına gelenleri bir forumda şöyle anlatmıştı:
“Çalıştığım bir işletmede bir lastik dükkânımız vardı. Vakit zaman beton kamyonlarımız için ‘tubeless duplex lastikler’ takıyorduk. Bunlarla başa çıkmak çok zordu. Bu yüzden eski lastikçimiz her vakit ‘marş sıvısı’ kullanarak lastikte yangın/patlama yaratırdı ve patlayıp lastiği janta takıp yapıştırırdı. Bu bir seferinde yüzündeki kılları yaktı ve işverenimiz bunu yapmaya devam edilecek âlâ bir şey olarak görmedi. Bu yüzden ‘hava patlatıcı’ olarak bilinen bir aygıtı inceledim. Sıvı yangınla tıpkı montaj tekniğini oluşturmak için basınçlı hava kullanıyordu. Lakin sahiden çok inançlıydı ve çoklukla montajı yapmak için sırf bir deneme yetiyordu. Bu yüzden inançlı olanı yaptık ve janta takılması sıkıntı olan lastikleri takmak için sırf onu kullandık. O an arkadaşımızın yaşadığı patlamayı, o vızıltı sesini ve montajların yerden kalkmasını unutamıyorum.”